او خواهد آمد، اگر من و امثال من بگذارند!
خدایا ما را از منتظران حقیقی اش قرار ده
او خواهد آمد، اگر من و امثال من بگذارند!
خدایا ما را از منتظران حقیقی اش قرار دهعلم نافع چیست؟ چه نشانه هایی دارد؟ چگونه بدست می آید؟
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
الف: علم نافعی که نورانیت میآورد چیست؟
اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَالَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ (257- بقره)
خداوند، ولى و سرپرست کسانى است که ایمان آوردهاند آنها را از ظلمتها، به سوى نور بیرون مىبرد. (اما) کسانى که کافر شدند، اولیاى آنها طاغوتها هستند که آنها را از نور، به سوى ظلمتها بیرون مىبرند آنها اهل آتشند و همیشه در آن خواهند ماند. (257)
بر طبق آیات قرآن برای رسیدن به نور باید متولی به ولایت الله شد و ولایت الله نیز متوقف است در پذیرش ولایت رسول خدا و جانشینان بر حقش.
همچنین بر طبق آیات و روایات ولایت محقق نمیشود مگر آنکه سه عنصر محبت، معرفت و تبعیت محقق شود و پایه و مقدمهی تحقق محبت و تبعیت نیز معرفت است و آنچه مقدمه است برای معرفت، علم است!
بر این اساس اگر علم مقدمه باشد برای ایمان و عمل صالح مبتنی بر تبعیت از رسول خدا و جانشینان برحقش میشود علم نافعی که نور است و آثار و نشانههایی نیز با خود دارد.
در ادامه آثار و نشانههای علم نافع و علم غیر نافع بر طبق روایات ارائه میشود و سپس مهمترین راهکار کسب علم نافع بر طبق حدیث عنوان بصری ارائه میشود.
ب: آثار و نشانههای علم نافع چیست؟
قال النّبىّ صلّى اللَّه علیه و آله: نعوذ باللَّه منعلملاینفع، و هو العلم الّذى یضادّ العمل بالاخلاصو اعلم انّ قلیل العلم یحتاج إلى کثیر العمل، لانّ علم ساعة یلزم صاحبه استعمال طول العمر.
رسول خدا صلوات الله علیه و آله میفرمایند: پناه مىبریم به خدا از علمى که سود نداشته باشد. و آن علمى است که با عمل خالصانه همراه نیست. و بدان که اندکى از علم نیازمند عمل فراوان است، زیرا علمى که انسان در یک ساعت مىآموزد، او را به عمل کردن بر طبق آن در سراسر عمر، ملتزم مىکند.
الحیاة / ترجمه احمد آرام ؛ ج1 ؛ ص195
علمی که عمل مخلصانه را به دنبال نداشته باشد، تازه عمل مخلصانه برای اینکه نافع باشد باید عملی بر طبق دستور رسول خدا و جانشینان بر حقش باشد و به نیت تبعیت از ایشان باشد تا باعث نفع انسان باشد بر طبق روایت ذیل:
أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علی علیه السلام: قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلوات الله علیه و آله: لَا قَوْلَ إِلَّا بِعَمَلٍ وَ لَا قَوْلَ وَ لَا عَمَلَ إِلَّا بِنِیَّةٍ وَ لَا قَوْلَ وَ لَا عَمَلَ وَ لَا نِیَّةَ إِلَّا بِإِصَابَةِ السُّنَّةِ.
رسول خدا (صلوات الله علیه و آله) فرمود: هیچ گفتارى جز با کردار ارزش ندارد و هیچ گفتار و کردارى جز با نیت ارزش ندارد هیچ گفتار و کردار و نیتى جز با موافقت و تبعیت از سنت ارزش ندارد.
أصول الکافی / ترجمه مصطفوى ؛ ج1 ؛ ص90 (باب لزوم اخذ از قول پیغمبر (ص) و شواهد قرآن)
در ادامه برخی دیگر از آثار علم نافع بر طبق روایات ارائه میشود:
وَ قَالَ النَّبِیُّ صلوات الله علیه و آله: مَنْ غَلَبَ عِلْمُهُ هَوَاهُ فَذَاکَ عِلْمٌنَافِعٌ وَ مَنْ جَعَلَ شَهْوَتَهُ تَحْتَ قَدَمَیْهِ فَرَّ الشَّیْطَانُ مِنْ ظِلِّهِ.
پیامبر (صلوات الله علیه و آله) فرمودهاند: هر کس دانشش بر خواستهی نفسانى او چیره شود، علمش علمنافع است و هر کس شهوت خود را زیر گامهایش نهد، شیطان از سایهاش مىگریزد.
روضة الواعظین / ترجمه مهدوى دامغانى ؛ ص665
رسول خدا صلوات الله علیه و آله: العلم علمان: فعلم فی القلب فذلک العلم النّافع، و علم على اللّسان فذلک حجّة اللَّه على ابن آدم.
علم دو علم است علمى که در قلب است و علمنافع همین است و علمى است که بر زبانست و او حجت خدا بر فرزند آدمست.
نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله) ؛ ص582
روایت زیر تا حد زیادی مصادیق و نشانه های علم نافع را تبیین میکند:
وَ رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام
قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلوات الله علیه و آله
مَنْ طَلَبَ الْعِلْمَ لِلَّهِ
لَمْ یُصِبْ مِنْهُ بَاباً إِلَّا ازْدَادَ بِهِ فِی نَفْسِهِ ذُلًّا
وَ فِی النَّاسِ تَوَاضُعاً
وَ لِلَّهِ خَوْفاً
وَ فِی الدِّینِ اجْتِهَاداً
وَ ذَلِکَ الَّذِی یَنْتَفِعُ بِالْعِلْمِ فَلْیَتَعَلَّمْهُ
وَ مَنْ طَلَبَ الْعِلْمَ لِلدُّنْیَا وَ الْمَنْزِلَةِ عِنْدَ النَّاسِ وَ
الْحُظْوَةِ عِنْدَ السُّلْطَانِ
لَمْ یُصِبْ مِنْهُ بَاباً
إِلَّا ازْدَادَ فِی نَفْسِهِ عَظَمَةً
وَ عَلَى النَّاسِ اسْتِطَالَةً
وَ بِاللَّهِ اغْتِرَاراً
وَ مِنَ الدِّینِ جَفَاءً
فَذَلِکَ الَّذِی لَا یَنْتَفِعُ بِالْعِلْمِ فَلْیَکُفَّ وَ لْیُمْسِکْ عَنِ
الْحُجَّةِ عَلَى نَفْسِهِ وَ النَّدَامَةِ وَ الْخِزْیِ یَوْمَ الْقِیَامَة.
روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط - القدیمة)، ج1، ص: 12
امیرالمومنین از رسول خداوند نقل فرمودند که رسول خدا فرمود:
هر که دانش را برای خدا بیاموزد، به هیچ بابی از آن نرسد
مگر آنکه بیش از پیش خود را حقیرتر ببیند،
با مردم متواضعتر شود،
ترسش
از خدا بیشتر گردد
و در دینش کوشاتر شود.
چنین کسی از علم بهره مند می شود، پس باید آن را بیاموزد
اما کسی که دانش را برای دنیا و منزلت یافتن نزد مردم و موقعیت یافتن نزد سلطان و
حاکم فراگیرد،
به هیچ بابی از آن نرسد
مگر اینکه خودبزرگ بین تر شود و بر مردم بیشتر فخر فروشی کند
و از خدا بیشتر غافل شود
و از دین بیشتر فاصله بگیرد.
چنین کسی از دانش نفع نمی برد،
بنابر این باید از تحصیل دانش خود داری کند و علیه خود، حجت و پشیمانی و رسوایی در
روز قیامت فراهم نیاورد.
رَسُولاً یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللَّهِ مُبَیِّناتٍ لِیُخْرِجَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّور (11- طلاق)
رسولى به سوى شما فرستاده که آیات روشن خدا را بر شما تلاوت مىکند تا کسانى راکه ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام دادهاند، از تاریکیها بسوى نور خارج سازد! (11)
ج) راه کسب علم نافع چیست؟
ابتدا به دقت قسمتی از حدیث بسیار ارزشمند عنوان بصری بخوانید:
امام صادق علیه السلام... قَالَ: مَا مَسْأَلَتُکَ؟!
فَقُلْتُ: سَأَلْتُ اللَهَ أَنْ یَعْطِفَ قَلْبَکَ عَلَیَّ، وَ یَرْزُقَنِی مِنْ عِلْمِکَ. وَ أَرْجُو أَنَّ اللَهَ تَعَالَی أَجَابَنِی فِی الشَّرِیفِ مَا سَأَلْتُهُ.
فَقَالَ: یَا أَبَا عَبْدِاللَهِ! لَیْسَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ؛ إنَّمَا هُوَ نُورٌ یَقَعُ فِی قَلْبِ مَنْ یُرِیدُ اللَهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْ یَهْدِیَهُ. فَإنْ أَرَدْتَ الْعِلْمَ فَاطْلُبْ أَوَّلاً فِی نَفْسِکَ حَقِیقَةَ الْعُبُودِیَّةِ، وَ اطْلُبِ الْعِلْمَ بِاسْتِعْمَالِهِ، وَ اسْتَفْهِمِ اللَهَ یُفْهِمْکَ!
امام صادق علیه السلام ...فرمود: چه میخواهی (ای عنوان بصری)؟!
عرض کردم: از خداوند مسألت نمودم تا دلت را بر من منعطف فرماید، و از علمت به من روزی کند. و از خداوند امید دارم که آنچه را که دربارة حضرت شریف تو درخواست نموده‌ام به من عنایت نماید.
حضرت فرمود: ای أبا عبدالله! علم به آموختن نیست. علم نوری است که خداوند فقط در دل کسی که ارادة هدایت او را نموده است واقع میگرداند. پس اگر علم میخواهی، باید در اوّلین مرحله در نزد خودت حقیقت عبودیّت را بطلبی؛ و بواسطة عمل کردن به علم، طالب علم باشی؛ و از خداوند بپرسی و استفهام نمائی تا خدایت ترا جواب دهد و بفهماند.»
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج1، ص: 225
بر طبق کلام امام صادق علیه السلام آن علمی که در قلب ایجاد نورانیت کند و ایمان را به دنبال خود در قلب بیاورد تنها با تعلم بدست نمیآید، خداوند آن علمی که در قلب نورانیت ایجاد میکند را تنها به کسی عنایت میکند که واقعاً هدفش را در زندگی بندگی خدا قرار دهد و مهمترین نشانهی کسی که به قصد بندگی خدا به دنبال علم اندوزی میباشد بر طبق کلام امام صادق این است که به آنچه میآموزد عمل میکند! چنین کسی را خداوند به او علم حقیقی که در قلب ایجاد ایمان و نورانیت میکند عنایت میکند.
چنین کسی لیاقت بشارت رسول خدا را دارد که فرمودند:
طُوبَى لِمَنْ عَمِلَ بِعِلْمِهِ.
خوشا به سعادت کسی که به علم خود عمل کند.
نهج الفصاحه، ح1911